Osteoporoz (Kemik Erimesi)
Osteoporoz; düşük kemik kitlesi ve kemiğin mikromimarisinde bozuklukla giden, kemik frajilitesinde artma ve sonuçta kırık riskinin artmasıyla karakterize bir hastalıktır. Osteoporoz, sıklıkla postmenopozal (menopoz sonrası) kadınlarda görülür. Premenopozal (menopoz öncesi ) kadınlarda görülen kemik kaybı ve fraktürler, kemik kitlesi tepe değerinin yetersiz gelişmiş olmasına ve/veya önceden olan veya devam eden kemik kaybına bağlıdır. Kemik kitlesinde azalma ve/veya kırıklar, östrojen eksikliği, kortikosteroid (KS) kullanımı veya hiperparatiroidi gibi sekonder sebeplere bağlı olabilir. Kemik mineral dansitesi (KMD), dual enerji X ışını absorbsiyometrisi (DEXA) ile ölçülür. Dünya Sağlık Teşkilatına (WHO) göre vertebra veya femurdan ölçülen BMD, genç erişkin ortalama (T skor ≤ -2.5) ve/veya frajilite fraktür (kırılganlık artışı) varlığına göre “düşük kemik kitlesi” tanısı konur.
Osteoporoz Riski Hangi Durumlarda Artmıştır ?
Düşük ağırlık ve vücut kitle indeksi, kas gücünde azalma her iki cinste de bütün iskelet lokalizasyonlarında kemik kitlesinde azalma ile birliktedir.
Yaşam tarzı: Tütün dumanı kemiklere toksiktir. Östrojenin hepatik metabolizmasını arttırır ve kemik kaybını hızlandırır.
Sigara tiryakilerinde kadınlarda kalça, vertebra, bilek, erkeklerde vertebra kırıkları riski 1.5-2.5 kat fazladır. Fazla miktarda alkol kullanımı, kemik kitlesinde azalma, kemik kayıpları ve kırıklarda artışa sebep olur.
Alkolün kemiğe direkt toksik etkisi, beslenme bozukluğu, D vitamini metabolizmasında da değişiklikler neden olabilir. Kafein fazla alımı osteoporozda risk faktörüdür.
İskelete yük binmesi ve kas kontraksiyonları, osteoblast fonksiyonunu ve kemik yapımını uyarır. Uzun süren hareketsizlik kemik kaybına yol açar. Egzersiz çok önemlidir, yaşlı kadın ve erkeklerin düzenli egzersiz yapmaları, kalça kırığı riskini %50-70 azaltır.
Kalsiyum ve vitamin D eksikliği: Yaşlılarda Ca absorbsiyonu azalır, serum kalsiyumunda azalma, parathormonda artma meydana gelir. Sonuçta kemik döngüsü ve kemik kaybı artar. Kalsiyum eksikliğinin osteoporozdaki etkisini D vitamini eksikliği ile birlikte düşünmek gerekir. Kapalı yerde yaşayan yaşlılarda ağır D vit eksikliği görülebilir.
Medikal durumu ve aldığı ilaçlar: Hipertiroidi, hiperparatiroidi, Cushing hastalığı, prolaktinoma, hipogonadizm, DM, gastrektomi yapılanlar, malabsorbsiyon sendromları, inflamatuar barsak hastalığı, Celiac hastalığı, karaciğer ve böbrek hastalığı, sistemik inflamatuar hastalıkları (RA), KOAH, mastositoz, multiple myelom, lösemi, lenfoma, organ transplantasyonu, kanser tedavisi, vitamin B12 eksikliği (osteoblast aktivitesinde baskılanma, kortikosteroidler; yüksek doz tiroid hormonu, heparin, siklosporin, vitamin A ve bazı sentetik retinoidler, uzun etkili benzodiazepinler, antikonvülzanlar, nöroleptikler osteoporoz riskini arttıran ajanlardır.
Osteoporoz Tedavisi Nasıl Yapılır ?
1. GENEL ÖNLEMLER
Kalsiyum ve Vitamin D Alımı: Hayat boyu kemik bütünlüğünün korunması için yeterli kalsiyum ve D vitamini alımı önemlidir. Kalsiyum için önerilen günlük doz 1000-1500 mg arasında ve vitamin D için önerilen günlük doz 400-800 IU arasında değişmektedir. Besinlerle birlikte alınan kalsiyum günlük ihtiyacın önemli kısmını karşılamaktadır (ör; süt, peynir ve yoğurt gibi). Ancak ilerleyen yaş ile birlikte ortaya çıkan laktoz intoleransı gibi nedenlerle kalsiyum alımı yeterli olmayabilir. Bu gibi durumlarda kalsiyum desteği sağlayacak ilaçlara ihtiyaç duyulabilir. Günümüzde tek başına kalsiyum içeren preparatların yanı sıra D vitamini ile kombine edilmiş kalsiyum preparatları da bulunmaktadır.
Egzersiz: Egzersiz, doruk kemik kütlesinin sağlanması ve korunması, kondüsyon, fleksibilite ve güç artışı sağlanarak düşmelerin engellenmesi ve kırıkların önlenmesi açısından önemlidir. Devamlı egzersiz yapanlarda ve sporcularda, sedanter yaşayanlara oranla, kemik kütlesi, kas kütlesi ve kas gücü daha fazladır. Genel olarak yürüyüş, jogging, ağırlık egzersizleri, aerobik, tenis, pilates gibi egzersizler önerilir. Bu egzersizlerden herhangi birinin haftada 3-4 gün 30-60 dakika süre ile yapılması önerilmektedir. Yüzmenin, ağırlık egzersizi olmaması nedeniyle, kemik kütlesini arttırdığı yönünde veri yoktur, ancak kas gücünü arttırması nedeniyle faydalı olabilmektedir.
Düşmenin Önlenmesi: Kırığın önlenmesinde önemli bir adımdır. Düşme için majör risk faktörleri; banyoda tutunma aparatlarının olmaması, halılar, basamaklar, uygunsuz terlik, yaş, cinsiyet, ajitasyon, aritmi, dehidratasyon, depresyon, kadın olmak, mobilitenin az olması, kötü beslenme, ilaçlar, görme bozukluğu, önceki düşmeler, mental kapasitenin azalması, inkontinans, vitamin D eksikliği, kifoz, denge bozukluğu, düşmeden korkma ve kas güçsüzlüğüdür. Hastanın yaşam alanlarında düşmeye yol açacak zemin (kaygan zeminler) ve materyaller (halılar, terlikler) düşmesine neden olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Görme bozukluğu varsa düzeltilmeli, vitamin D replasmanı yapılmalı, nörolojik hastalığı varsa tedavi edilmeli ve gereğinde koltuk değneği, yürüteç gibi destek aletleri kullanılmalıdır.
2. İLAÇ TEDAVİSİ
Osteoporoz tedavisinde kullanılacak ilacın kırık azaltıcı etkisinin gösterilmiş olması gerekir. Bu etkisi randomize kontrollü çalışma ile gösterilmiş olan ve bu nedenle FDA (Food and Drug Administration) ve EMA (European Medicines Agency) onayı almış ilaçlar şunlardır:
1. Bisfosfonatlar (alendronat, alendronat ve D3 kombinasyonu, ibandronat, risedronat ve zoledronik asit)
2. Östrojenler (östrojen ve/veya hormon tedavisi)
3. Kalsitonin
4. Raloksifen (östrojen agonist/antagonisti)
5. Doku selektif östrojen kompleks (konjuge östrojenler/bazedoksifene)
6. Paratiroid hormonu (1-34) (teriparatid)
7. Denosumab (RANKL inhibitörü)
Bu ilaçlar dışında, kırık azaltıcı etkileri ve güvenlikleri gösterilmiş, ancak FDA tarafından onay verilmemiş, EMA ya da diğer otoriteler tarafından kullanımlarına onay verilmiş ve bazı ülkelerde kullanılmakta olan başka ilaçlar da vardır. Bu ilaçlar, yukarıdaki ilaçların çeşitli nedenlerle kullanılamadığı durumlarda kullanıbilecek ilaçlar olarak tanımlanmıştır. Bunlar:
1. Stronsiyum ranelat
2. Kalsitriol
3. Genistein
4. Diğer bisfosfonatlar (etidronat, pamidronat, tiludronat)
5. Tibolon
6. Paratiroid hormon (1-84)
7. Sodyum florid’ dir.